KOMUNIKAT KOMISJI

Wytyczne w sprawie stosowania prawa konkurencji Unii do układów zbiorowych dotyczących warunków pracy osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników

(2022/C 374/02)

1.   Wprowadzenie

1)

Niniejsze wytyczne określają zasady oceny na podstawie art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej („TFUE”) porozumień między przedsiębiorstwami, decyzji związków przedsiębiorstw i praktyk uzgodnionych (zwanych łącznie „porozumieniami”) będących wynikiem negocjacji zbiorowych między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników a jednym lub kilkoma przedsiębiorstwami („kontrahentem/kontrahentami”) i dotyczących warunków pracy osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników.

2)

Do celów niniejszych wytycznych stosuje się następujące definicje: a) „osoba pracująca na własny rachunek niezatrudniająca pracowników” oznacza osobę, która nie jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę ani nie pozostaje w stosunku pracy i która w celu świadczenia danych usług wykonuje pracę głównie osobiście i samodzielnie; b) „kontrahent” oznacza przedsiębiorstwo, na rzecz którego osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników świadczą usługi, tj. do klientów profesjonalnych tych osób, w tym do stowarzyszeń takich przedsiębiorstw; c) „układ zbiorowy” oznacza porozumienie negocjowane oraz zawierane między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników lub ich przedstawicielami a ich kontrahentem/kontrahentami w zakresie, w jakim ze względu na swój charakter i cel dotyczy ono warunków pracy takich osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników (1); d) „cyfrowa platforma pracy” oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną świadczącą usługę handlową, która spełnia wszystkie następujące wymogi: (i) jest świadczona, przynajmniej częściowo, na odległość za pośrednictwem środków elektronicznych, takich jak strona internetowa lub aplikacja mobilna; (ii) jest dostarczana na żądanie odbiorcy usługi; oraz (iii) obejmuje, jako niezbędny i istotny element, organizację pracy wykonywanej przez osoby fizyczne, niezależnie od tego, czy praca ta jest wykonywana przez internet czy w określonym miejscu (2).

3)

Art. 101 TFUE zakazuje porozumień między przedsiębiorstwami, które ograniczają konkurencję na rynku wewnętrznym, w szczególności jeżeli porozumienia te polegają na ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji. Unijne reguły konkurencji opierają się na art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej („TUE”), który stanowi, że Unia ustanawia rynek wewnętrzny, w tym system zapewniający niezakłóconą konkurencję (3).

4)

Art. 3 ust. 3 TUE stanowi również, że Unia propaguje „społeczn[ą] gospodark[ę] rynkow[ą] o wysokiej konkurencyjności zmierzając[ą] do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego”. Podobnie art. 9 TFUE stanowi, że „[p]rzy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wykluczenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego”. W tym celu Unia uznaje istotną rolę dialogu społecznego i rokowań zbiorowych oraz zobowiązuje się, zgodnie z art. 152 TFUE, do „ułatwia[nia] […] dialog[u] między [partnerami społecznymi], szanując ich autonomię”. W art. 28 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej uznano ponadto prawo do rokowań i działań zbiorowych (4).

5)

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej („Trybunał”) wziął pod uwagę cele polityki społecznej Unii, orzekając w wyroku w sprawie Albany, w kontekście rokowań zbiorowych między partnerami społecznymi, że pewnych skutków w postaci ograniczenia konkurencji nie można oddzielić od porozumień zbiorowych zawieranych między reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracobiorców oraz że są one niezbędne do poprawy warunków pracy (5). W związku z tym porozumienia zawierane w ramach rokowań zbiorowych między pracodawcami a pracownikami, które – ze względu na ich charakter i cel – służą poprawie warunków pracy (w tym wynagrodzenia), nie są objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE, a co za tym idzie – nie naruszają unijnego prawa konkurencji („wyjątek Albany”) (6).

6)

Sytuacja osób samozatrudnionych jest inna. Zakaz zawarty w art. 101 TFUE ma zastosowanie do „przedsiębiorstw”, które to pojęcie jest szerokie i obejmuje każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą, niezależnie od jego statusu prawnego i sposobu jego finansowania (7). W związku z tym osoby samozatrudnione, nawet jeżeli są osobami fizycznymi pracującymi na własny rachunek, są w zasadzie przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 101 TFUE, ponieważ oferują za wynagrodzeniem swoje usługi na danym rynku oraz wykonują swoją działalność jako niezależne podmioty gospodarcze (8).

7)

Trybunał wyjaśnił w tym zakresie, że wyjątek Albany obejmuje również „osoby pozornie prowadzące działalność na własny rachunek”, ponieważ uznaje się, że znajdują się one w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników (9). W tym kontekście Trybunał orzekł, że za osobę pozornie prowadzącą działalność na własny rachunek należy uznać osobę, która: (a) działa pod kierownictwem swojego pracodawcy, jeśli chodzi w szczególności o swobodę wyboru godzin i miejsca pracy oraz zadań wykonywanych w ramach pracy; (b) nie ponosi ryzyka gospodarczego tego pracodawcy oraz (c) zostanie zintegrowana z przedsiębiorstwem wspomnianego pracodawcy podczas trwania stosunku pracy, tworząc z tym przedsiębiorstwem gospodarczą całość. Kryteria te mają zastosowanie do celów stosowania unijnego prawa konkurencji niezależnie od tego, czy daną osobę uznaje się za usługodawcę prowadzącego działalność na własny rachunek w rozumieniu prawa krajowego, dla celów podatkowych, administracyjnych lub organizacyjnych, i wymagają one indywidualnej oceny w świetle okoliczności faktycznych danego przypadku (10). Dopóki osoba pozornie prowadząca działalność na własny rachunek nie zostanie uznana przez sąd lub organ administracyjny za pracownika, nie ma ona pewności prawa co do tego, że wyjątek Albany będzie miał zastosowanie. Jeżeli daną osobę uznano za pracownika, nie zachodzi ryzyko, że naruszy ona art. 101 TFUE, przystępując do negocjacji i układów zbiorowych mających na celu poprawę warunków pracy.

8)

Jednocześnie niektórym osobom samozatrudnionym trudno jest wpłynąć na swoje warunki pracy. Dotyczy to w szczególności osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników, które prowadzą działalność na własną rękę i utrzymują się przede wszystkim z pracy wykonywanej osobiście. Nawet jeżeli osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników nie są w pełni zintegrowane z przedsiębiorstwem swojego zleceniodawcy w taki sam sposób jak pracownicy, niektóre z nich mogą nie być całkowicie niezależne od swojego zleceniodawcy lub mogą nie mieć wystarczającej siły przetargowej. Ostatnie zmiany na rynku pracy przyczyniły się do tej sytuacji, zwłaszcza tendencja do zlecania podwykonawstwa i outsourcingu działalności gospodarczej i usług osobistych, a także cyfryzacja procesów produkcji i rozwój gospodarki platform internetowych (11). Negocjacje zbiorowe mogą stanowić istotne narzędzie poprawy warunków pracy tych osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników.

9)

W tym kontekście w niniejszych wytycznych wyjaśniono: (a) że układy zbiorowe zawierane przez osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, które znajdują się w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników, nie są objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE; oraz (b) że Komisja nie będzie interweniować przeciwko układom zbiorowym zawieranym przez osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, które doświadczają problemu nierównowagi siły przetargowej względem swojego kontrahenta lub swoich kontrahentów.

10)

Niniejsze wytyczne wyjaśniają, w jaki sposób Komisja będzie stosować unijne prawo konkurencji, bez uszczerbku dla stosowania innych przepisów lub zasad prawa Unii. Niniejsze wytyczne nie ustanawiają żadnych praw ani obowiązków socjalnych. Nie naruszają także prerogatyw państw członkowskich w zakresie polityki społecznej ani autonomii partnerów społecznych. W szczególności nie mają wpływu na kompetencje państw członkowskich lub partnerów społecznych w zakresie organizacji rokowań zbiorowych na podstawie prawa krajowego lub w ramach praktyk państw członkowskich. Pozostają również bez uszczerbku dla definicji pojęć „pracownik” lub „osoba pracująca na własny rachunek” na podstawie przepisów krajowych (12) lub dla możliwości ubiegania się o zmianę klasyfikacji statusu zatrudnienia przez osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników (lub możliwości dokonania oceny takich przypadków przez organy/sądy krajowe) na podstawie prawa unijnego lub krajowego. W wytycznych wyjaśniono jedynie warunki, na jakich niektóre osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników i ich kontrahent lub kontrahenci mogą przystąpić do negocjacji zbiorowych i zawierać układy zbiorowe bez ryzyka naruszenia art. 101 TFUE.

11)

Niniejsze wytyczne pozostają również bez uszczerbku dla wszelkiej późniejszej wykładni przez Trybunał art. 101 TFUE w odniesieniu do układów zbiorowych pracy. Nie mają one wpływu na stosowanie unijnego prawa konkurencji zgodnie z art. 42 TFUE i odpowiednimi przepisami unijnymi w odniesieniu do sektorów rolnictwa i gospodarki rybnej (13). Ponadto, niniejsze wytyczne stosuje się bez uszczerbku dla stosowania art. 101 ust. 3 TFUE, w którym wyłącza się z zakresu art. 101 ust. 1 TFUE porozumienia, które: (a) przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego; (b) zastrzegają przekazanie słusznej części zysku konsumentom; (c) nakładają jedynie niezbędne ograniczenia konkurencji oraz (d) nie stwarzają stronom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów lub usług (14).

12)

W celu uniknięcia wątpliwości należy zauważyć, że układy zbiorowe negocjowane i zawierane przez osoby samozatrudnione, które nie są objęte zakresem niniejszych wytycznych, niekoniecznie naruszają art. 101 TFUE, lecz wymagają indywidualnej oceny, tak jak w przypadku każdego innego rodzaju porozumienia między przedsiębiorstwami.

2.   Ogólny zakres stosowania

2.1.   Rodzaje porozumień objętych zakresem niniejszych wytycznych

13)

Niniejsze wytyczne mają zastosowanie do „układów zbiorowych” zdefiniowanych w pkt 2 ppkt (c).

14)

Bez uszczerbku dla swobody państw członkowskich w określaniu kanałów reprezentacji zbiorowej osób samozatrudnionych niniejsze wytyczne mają zastosowanie do wszystkich form negocjacji zbiorowych prowadzonych zgodnie z prawem krajowym i praktykami krajowymi, począwszy od rokowań prowadzonych za pośrednictwem partnerów społecznych lub innych stowarzyszeń, a skończywszy na bezpośrednich negocjacjach prowadzonych przez grupę osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników lub ich przedstawicieli z ich kontrahentem lub kontrahentami lub stowarzyszeniami tych kontrahentów. Obejmują one również przypadki, w których osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników – indywidualnie albo jako grupa – pragną zostać objęte istniejącym układem zbiorowym (układ z możliwością przystąpienia) zawartym między ich kontrahentem a grupą pracowników/osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników.

15)

Warunki pracy osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników obejmują kwestie takie jak wynagrodzenie, nagrody i premie, czas i model organizacji pracy, urlop, zwolnienie, miejsce wykonywania pracy, bezpieczeństwo i higiena pracy, ubezpieczenie i zabezpieczenie społeczne oraz warunki, na jakich osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników mają prawo zaprzestać świadczenia usług lub na jakich kontrahent ma prawo zaprzestać korzystania z ich usług.

16)

Wynegocjowanie i zawarcie układu zbiorowego zakładają pewien stopień koordynacji pomiędzy wieloma uczestnikami po każdej ze stron negocjacji przed wynegocjowaniem i zawarciem układu zbiorowego. Taka koordynacja może przybrać formę porozumienia lub wymiany informacji między uczestnikami po każdej ze stron negocjacji w celu podjęcia decyzji o wspólnym podejściu do przedmiotu negocjacji (warunki pracy) lub do formy negocjacji (np. negocjacje wielostronne lub poprzez wyznaczenie przedstawicieli). W zakresie, w jakim taka koordynacja jest konieczna i proporcjonalna do negocjacji lub zawarcia układu zbiorowego, do celów niniejszych wytycznych będzie ona traktowana w taki sam sposób jak układ zbiorowy, z którym jest związana (lub byłaby związana w przypadku niepowodzenia negocjacji) (15).

17)

Niniejsze wytyczne nie obejmują decyzji stowarzyszeń ani porozumień lub praktyk uzgodnionych między przedsiębiorstwami poza kontekstem negocjacji (lub przygotowań do negocjacji) prowadzonych między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników a ich kontrahentem lub kontrahentami, które mają na celu poprawę warunków pracy osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników. W szczególności nie obejmują one porozumień, które wykraczają poza regulację warunków pracy i określają warunki (w szczególności ceny), na jakich usługi są oferowane konsumentom (16) przez osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników lub przez kontrahenta lub kontrahentów lub które ograniczają swobodę przedsiębiorstw w zakresie zatrudniania potrzebnych im pracowników. Przykład 1 Sytuacja: Dostawcy będący osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników świadczą usługi na rzecz trzech platform dostawczych działających w mieście B. Pomiędzy platformami dostawczymi a dostawcami obowiązuje układ zbiorowy określający płatności, jakie platformy muszą uiszczać na rzecz dostawców za ich usługi, jak również minimalne obowiązki platform względem dostawców w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Układ zbiorowy przewiduje, że dostawcy ograniczają swoje usługi do określonej strefy w mieście. W tym celu w układzie podzielono miasto na trzy odrębne strefy, po jednej dla dostawców każdej z platform. Odrębnie dostawcy będący osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników w mieście B uzgodnili między sobą, że nie będą wykonywać więcej niż dwudziestu dostaw w ciągu czterech godzin podczas dnia roboczego. Analiza: Przykład odnosi się do dwóch porozumień między przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 101 TFUE: (a) układu zbiorowego między platformami a dostawcami będącymi osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników; oraz (b) porozumienia między dostawcami będącymi osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników określające maksymalną liczbę dostaw. Układ zbiorowy jest objęty zakresem niniejszych wytycznych, ponieważ jest on wynikiem negocjacji zbiorowych i reguluje warunki pracy (płatności, warunki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy), na jakich dostawcy będący osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników świadczą swoje usługi na rzecz platform. Część układu zbiorowego poświęcona podziałowi terytorium miasta między trzy platformy nie dotyczy jednak warunków pracy, lecz stanowi porozumienie o podziale rynku, które jako takie może naruszać art. 101 TFUE ze względu na cel (17). Natomiast odrębne porozumienie między dostawcami będącymi osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników w sprawie liczby dostaw w ciągu dnia roboczego nie jest wynikiem negocjacji zbiorowych między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników a ich kontrahentem/kontrahentami i dlatego nie jest objęte zakresem niniejszych wytycznych, lecz powinno być oceniane odrębnie. Przykład 2 Sytuacja: Zawodowe kluby sportowe w państwie członkowskim X uzgadniają między sobą, że nie będą zatrudniać sportowców z innych klubów w okresie obowiązywania ich umów z danym klubem sportowym. Kluby uzgadniają również wysokość wynagrodzeń dla sportowców powyżej 35. roku życia. Analiza: Uzgodnienia między klubami sportowymi stanowią porozumienia między przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 101 TFUE. Uzgodnienia te nie są objęte zakresem niniejszych wytycznych, ponieważ nie są przedmiotem negocjacji między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników a ich kontrahentem lub kontrahentami, a zatem nie są układami zbiorowymi. Pierwsze uzgodnienie może naruszać art. 101 TFUE ze względu na cel, ponieważ ogranicza konkurencję między klubami sportowymi, jeżeli chodzi o zatrudnianie najlepszych sportowców na rynku. Drugie uzgodnienie (przewidujące ustalanie wysokości wynagrodzeń) również może naruszać art. 101 TFUE ze względu na cel, ponieważ jest to w istocie porozumienie między konkurentami (klubami) mające na celu dostosowanie ich kosztów nakładów. Ogólnie rzecz biorąc, niniejszy przykład ilustruje praktyki przedsiębiorstw na rynku pracy, które wykraczają poza zakres niniejszych wytycznych i które mogą naruszać art. 101 TFUE.

2.2.   Osoby objęte niniejszymi wytycznymi

18)

Niniejsze wytyczne obejmują układy zbiorowe dotyczące warunków pracy „osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników”, zdefiniowanych w pkt 2 ppkt (a). Osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników mogą korzystać z określonych towarów lub aktywów do celów świadczenia usług. Na przykład osoba sprzątająca używa akcesoriów do sprzątania, a muzyk gra na instrumencie muzycznym. W tych przypadkach towary takie służą jako środki pomocnicze do świadczenia ostatecznej usługi, w związku z czym uznaje się, że osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników wykonują pracę osobiście. Niniejsze wytyczne nie mają natomiast zastosowania do sytuacji, w których działalność gospodarcza osoby pracującej na własny rachunek niezatrudniającej pracowników polega jedynie na udostępnianiu lub wykorzystywaniu towarów lub aktywów bądź na odsprzedaży towarów/usług. Na przykład w sytuacji, gdy osoba pracująca na własny rachunek niezatrudniająca pracowników wynajmuje lokal mieszkalny lub odsprzedaje części do samochodów, działalność taka odnosi się raczej do wykorzystywania aktywów i odsprzedaży towarów niż do wykonywania pracy osobiście.

19)

Sekcja 3 niniejszych wytycznych określa kategorie układów zbiorowych obejmujących osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, które to układy – zdaniem Komisji – nie są objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE, zaś w sekcji 4 niniejszych wytycznych określono kategorie układów zbiorowych, w odniesieniu do których Komisja nie będzie interweniować. Niezależnie od tego, że osoba pracująca na własny rachunek niezatrudniająca pracowników lub układ zbiorowy należą do kategorii określonych w sekcjach 3 lub 4 niniejszych wytycznych, zasady ogólne określające zakres niniejszych wytycznych, przedstawione w niniejszej sekcji 2, nadal mają zastosowanie. Kryteria określone w sekcjach 3 i 4 muszą być spełnione w momencie, w którym osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników prowadzą negocjacje zbiorowe i zawierają układy zbiorowe ze swoim kontrahentem lub ze swoimi kontrahentami.

3.   Układy zbiorowe osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników porównywalnych do pracowników nieobjęte zakresem stosowania Art. 101 TFUE

20)

W przypadkach, w których osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników znajdują się w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników, układy zbiorowe takich osób zostaną uznane za nieobjęte zakresem stosowania art. 101 TFUE niezależnie od tego, czy osoby takie spełniałyby również kryteria uznania za osoby pozornie prowadzące działalność na własny rachunek (zob. pkt 7 niniejszych wytycznych) (18).

21)

Trybunał orzekł, że układ zbiorowy obejmujący usługodawców prowadzących działalność na własny rachunek można uznać za wynik dialogu społecznego w sytuacji, gdyby wspomniani usługodawcy znajdowali się w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników (19) Trybunał potwierdził, że „w dzisiejszej gospodarce nie zawsze łatwo jest określić status przedsiębiorstwa niektórych usługodawców prowadzących działalność na własny rachunek” (20). Ponadto Trybunał orzekł, że „usługodawca może utracić charakter podmiotu gospodarczego prowadzącego działalność na własny rachunek, a zatem przedsiębiorstwa, jeśli nie określa w niezależny sposób swojego zachowania na rynku, lecz jest całkowicie uzależniony od swojego zleceniodawcy, ze względu na to, że ten usługodawca nie ponosi żadnego ryzyka finansowego ani gospodarczego wynikającego z działalności zleceniodawcy oraz że działa jako podmiot pomocniczy zintegrowany z przedsiębiorstwem wspomnianego zleceniodawcy (21).

22)

Na podstawie tych kryteriów oraz biorąc pod uwagę zmiany na unijnych rynkach pracy i na krajowym rynku pracy (pod względem prawodawstwa i orzecznictwa), do celów niniejszych wytycznych Komisja uważa, że kategorie osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników opisane w sekcjach 3.1, 3.2 i 3.3 niniejszych wytycznych znajdują się w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników i że w związku z tym wynegocjowane i zawarte przez nie układy zbiorowe nie są objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE (22):

3.1.   Ekonomicznie zależne osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników

23)

Osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, które świadczą usługi wyłącznie lub głównie na rzecz jednego kontrahenta, prawdopodobnie znajdują się w sytuacji zależności ekonomicznej od tego kontrahenta. Ogólnie rzecz biorąc, takie osoby nie decydują o swoim zachowaniu na rynku w sposób niezależny oraz są w dużej mierze zależne od swojego kontrahenta i zintegrowane z jego przedsiębiorstwem, tworząc z tym kontrahentem gospodarczą całość. Ponadto istnieje większe prawdopodobieństwo, że osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników otrzymują instrukcje dotyczące sposobu, w jaki powinny wykonywać swoją pracę. Kwestia ekonomicznie zależnych osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników została uznana w szeregu przepisów krajowych, w których przyznano takim osobom prawo do rokowań zbiorowych, pod warunkiem że spełniają one kryteria określone w odpowiednich przepisach krajowych (23).

24)

Komisja uważa, że osoba pracująca na własny rachunek niezatrudniająca pracowników znajduje się w sytuacji zależności ekonomicznej, gdy uzyskuje średnio co najmniej 50 % całkowitego dochodu z tytułu wynagrodzenia za pracę od jednego kontrahenta, w okresie jednego roku albo dwóch lat (24).

25)

W związku z tym układy zbiorowe dotyczące warunków pracy zawarte między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników, które znajdują się w sytuacji zależności ekonomicznej, a ich kontrahentem, od którego są one ekonomicznie zależne, nie są objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE. Przykład 3 Sytuacja: Przedsiębiorstwo X jest biurem architektonicznym, które zleca realizację swoich projektów dużej liczbie architektów (pracujących na własny rachunek). Architekci uzyskują 90 % swoich dochodów od przedsiębiorstwa X, o czym świadczą ich zeznania podatkowe. Architekci negocjują zbiorowo i zawierają z przedsiębiorstwem X porozumienie, które przewiduje maksymalnie 45 godzin pracy tygodniowo, urlop wypoczynkowy w wymiarze 26 dni kalendarzowych oraz określone stawki wynagrodzenia w zależności od doświadczenia danego architekta. Analiza: Architekci pracujący na własny rachunek niezatrudniający pracowników, podobnie jak inni niezależni wykonawcy, są zasadniczo uznawani za przedsiębiorstwa do celów art. 101 TFUE, a zatem przepis ten ma zastosowanie do zawieranych między nimi porozumień. Porozumienie zawarte między architektami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników a przedsiębiorstwem X nie byłoby jednak objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE, ponieważ jest to układ zbiorowy dotyczący warunków pracy między przedsiębiorstwem X a osobami fizycznymi, które można uznać za znajdujące się w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników (pod względem ich zależności ekonomicznej). W tym przykładzie architekci są ekonomicznie zależni od swojego kontrahenta (przedsiębiorstwa X), ponieważ uzyskują 90 % swoich dochodów od tego przedsiębiorstwa. Można zatem uznać, że są zintegrowani z przedsiębiorstwem X.

3.2.   Osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, które wykonują takie same lub podobne zadania jak pracownicy

26)

Osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, które wykonują takie same lub podobne zadania jak pracownicy tego samego kontrahenta, znajdują się w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników. Osoby te świadczą usługi pod kierownictwem kontrahenta i nie ponoszą ryzyka handlowego związanego z działalnością kontrahenta ani nie są wystarczająco niezależne w zakresie prowadzenia danej działalności gospodarczej. Do właściwych organów/sądów krajowych należy decyzja, czy stosunek umowny osób pracujących na własny rachunek, które wykonują takie same lub podobne zadania jak pracownicy, należy zaklasyfikować jako stosunek pracy. Osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników powinny jednak nadal mieć możliwość zawierania układów zbiorowych w celu poprawy warunków pracy w przypadkach, w których nie zmieniono ich statusu na status pracowników. Uwzględniono to w praktyce stosowanej w kilku państwach członkowskich, w których układy zbiorowe (lub niektóre postanowienia takich układów) obejmują pracowników i osoby samozatrudnione prowadzące działalność w tym samym sektorze (25).

27)

W związku z powyższym układy zbiorowe dotyczące warunków pracy między kontrahentem a osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników, które wykonują takie same lub podobne zadania jak pracownicy tego samego kontrahenta, nie są objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE. To samo dotyczy układów zbiorowych, które zgodnie z prawem krajowym lub z praktykami krajowymi państw członkowskich obejmują zarówno pracowników, jak i osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników. Przykład 4 Sytuacja: Przedsiębiorstwo X organizuje koncerty orkiestry i inne wydarzenia związane z muzyką klasyczną. Wielu muzyków pracuje dla przedsiębiorstwa X jako pracownicy albo osoby samozatrudnione na podstawie umów rocznych. Muzycy ci, niezależnie od statusu, otrzymują instrukcje od dyrektora ds. kultury przedsiębiorstwa X dotyczące utworów, które muszą wykonać, terminów i miejsc prób oraz wydarzeń, w których muszą uczestniczyć. Przedsiębiorstwo X jest członkiem Stowarzyszenia Organizatorów Imprez Muzycznych, a muzycy pracujący dla przedsiębiorstwa X (pracownicy i osoby pracujące na własny rachunek) są członkami Stowarzyszenia Muzyków. Między tymi dwiema organizacjami (reprezentującymi odpowiednio interesy swoich członków) zawarto układ zbiorowy. Ustanowiono w nim maksymalny limit 45 godzin pracy tygodniowo dla wszystkich muzyków i przyznano im specjalny urlop w wymiarze jednego dnia po wykonaniu 3 koncertów w tym samym tygodniu. Analiza: Muzycy pracujący na własny rachunek niezatrudniający pracowników, podobnie jak inni niezależni wykonawcy, są zasadniczo uznawani za przedsiębiorstwa do celów art. 101 TFUE, a zatem przepis ten ma zastosowanie do zawieranych między nimi porozumień. W omawianym przykładzie muzycy pracujący na własny rachunek i niezatrudniający pracowników znajdują się jednak w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników przedsiębiorstwa X pod względem podporządkowania i podobieństwa zadań. Wykonują te same zadania co zatrudnieni muzycy (tj. wykonują muzykę na potrzeby wydarzeń), podlegają tym samym instrukcjom przedsiębiorstwa X w zakresie treści, miejsca i terminu wykonania i zawierają umowy na podobny okres co zatrudnieni muzycy. W związku z tym układ zbiorowy regulujący warunki pracy tych muzyków pracujących na własny rachunek, wykonujących swoje zadania na takich samych zasadach jak muzycy zatrudnieni, nie jest objęty zakresem stosowania art. 101 TFUE.

3.3.   Osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, które świadczą pracę za pośrednictwem cyfrowych platform pracy

28)

Pojawienie się gospodarki platform internetowych i świadczenie pracy za pośrednictwem cyfrowych platform pracy stworzyło nową rzeczywistość dla niektórych osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników, które znajdują się w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników w odniesieniu do cyfrowych platform pracy za pośrednictwem lub na rzecz których świadczą pracę. Osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników mogą być zależne od platform cyfrowych, zwłaszcza jeśli chodzi o dotarcie do klientów, i często mogą mieć do czynienia z ofertami pracy niepodlegającymi negocjacjom lub umożliwiającymi negocjowanie warunków pracy, w tym wynagrodzenia, jedynie w niewielkim zakresie. Cyfrowe platformy pracy zazwyczaj są w stanie jednostronnie narzucać warunki współpracy, bez wcześniejszego informowania osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników ani bez wcześniejszego konsultowania się z nimi.

29)

Najnowsze orzecznictwo i zmiany legislacyjne na szczeblu krajowym dostarczają dalszych wskazówek na temat porównywalności takich osób samozatrudnionych z pracownikami. W kontekście spraw dotyczących klasyfikacji statusu zatrudnienia organy/sądy krajowe w coraz większym stopniu uznają zależność usługodawców od niektórych rodzajów platform, a nawet istnienie stosunku pracy (26). W tym samym duchu niektóre państwa członkowskie przyjęły przepisy (27) ustanawiające domniemanie stosunku pracy lub prawo do rokowań zbiorowych dla usługodawców świadczących usługi na rzecz platform cyfrowych lub za ich pośrednictwem.

30)

Termin „cyfrowa platforma pracy” zdefiniowano w pkt 2 ppkt (d). Cyfrowe platformy pracy różnią się od innych platform internetowych tym, że organizują pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na jednorazowe lub powtarzalne żądanie odbiorcy usługi świadczonej przez platformę. Organizacja pracy wykonywanej przez osoby fizyczne powinna obejmować co najmniej znaczącą rolę w dopasowywaniu popytu na usługę do podaży siły roboczej przez osobę, która pozostaje w stosunku umownym z cyfrową platformą pracy i która jest gotowa do wykonania określonego zadania, i może to obejmować inne działania, takie jak przetwarzanie płatności. Platformy internetowe, które nie organizują pracy wykonywanej przez osoby fizyczne, a jedynie zapewniają środki, za pomocą których dostawcy usług mogą dotrzeć do użytkownika końcowego, na przykład poprzez reklamowanie ofert lub zamówień na usługi lub agregowanie i wyświetlanie dostępnych dostawców usług w określonym obszarze, bez dalszego zaangażowania, nie powinny być uznawane za cyfrową platformę pracy. Na przykład platforma, która jedynie agreguje i wyświetla dane hydraulików dostępnych na określonym obszarze, umożliwiając tym samym klientom skontaktowanie się z nimi w celu skorzystania z ich usług na żądanie, nie jest uznawana za cyfrową platformę pracy, ponieważ nie organizuje pracy tych hydraulików. Definicja cyfrowych platform pracy powinna być ograniczona do usługodawców, dla których organizacja pracy wykonywanej przez daną osobę fizyczną, takiej jak przewóz osób, towarów lub sprzątanie, stanowi niezbędny i istotny, a nie jedynie drugorzędny i czysto pomocniczy element.

31)

W świetle powyższych rozważań układy zbiorowe między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników i cyfrowymi platformami pracy dotyczące warunków pracy nie są objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE. Przykład 5 Sytuacja: Grupa kierowców pracujących na rzecz platform służących do zamawiania usług transportu samochodowego rozpoczyna negocjacje z regionalnym stowarzyszeniem takich platform, aby zawrzeć układ zbiorowy mający na celu poprawę warunków pracy kierowców. Przed rozpoczęciem negocjacji z kierowcami platformy służące do zamawiania usług transportu samochodowego (członkowie stowarzyszenia) koordynują swoją strategię negocjacyjną. Omawiając strategię negocjacji z kierowcami, platformy służące do zamawiania usług transportu samochodowego dyskutują również o możliwości ustalenia ceny minimalnej za przejazd. Ostatecznie negocjacje między stowarzyszeniem platform a kierowcami kończą się niepowodzeniem i nie dochodzi do zawarcia układu zbiorowego. Następnie stowarzyszenie platform służących do zamawiania usług transportu samochodowego przyjmuje decyzję, w której ustala cenę minimalną za przejazd dla konsumentów w wysokości 10 EUR. Analiza: Za pośrednictwem swojego stowarzyszenia platformy służące do zamawiania usług transportu samochodowego próbują wynegocjować z kierowcami układ zbiorowy mający na celu poprawę warunków pracy kierowców. Negocjacje między kierowcami pracującymi na własny rachunek i niezatrudniającymi pracowników a stowarzyszeniem platform nie byłyby objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE niezależnie od tego, czy zawarto by porozumienie. To samo dotyczy koordynacji między platformami przed negocjacjami z kierowcami, pod warunkiem że taka koordynacja jest konieczna i proporcjonalna do negocjowania układu zbiorowego objętego niniejszymi wytycznymi. Dyskusje między platformami dotyczące ceny minimalnej za przejazd, którą należy pobierać od konsumentów, nie odnoszą się jednak do warunków pracy. Ponieważ platformy służące do zamawiania usług transportu samochodowego konkurują ze sobą, taka koordynacja cenowa między konkurentami może ze względu na cel naruszać art. 101 TFUE. W każdym razie przyjęta przez stowarzyszenie platform służących do zamawiania usług transportu samochodowego decyzja, w której ustala się cenę minimalną za przejazd, nie wchodziłaby w zakres niniejszych wytycznych, ponieważ nie jest wynikiem zbiorowych negocjacji między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników a ich kontrahentem lub kontrahentami. Jest ona natomiast wynikiem porozumienia między członkami stowarzyszenia, tj. platformami (które są kontrahentami). Natomiast gdyby kierowcy pracujący na własny rachunek i niezatrudniający pracowników i stowarzyszenie platform uzgodnili zbiorowo opłatę minimalną lub stałą (wynagrodzenie) w wysokości 10 EUR za przejazd dla kierowców (niezależnie od tego, w jaki sposób koszty te są przenoszone na konsumentów), porozumienie takie zostałoby uznane za dotyczące warunków pracy, a tym samym nieobjęte zakresem stosowania art. 101 TFUE.

4.   Priorytety komisji w zakresie egzekwowania przepisów

32)

W niektórych przypadkach osobom pracującym na własny rachunek niezatrudniającym pracowników, które nie znajdują się w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników, trudno jest jednak wpłynąć na swoje warunki pracy, ponieważ mają słabą pozycję negocjacyjną w stosunku do swojego kontrahenta lub swoich kontrahentów. Dlatego też, nawet jeśli nie można zakładać, że ich układy zbiorowe nie są objęte zakresem stosowania art. 101 TFUE, osoby te mogą w praktyce napotykać trudności podobne do tych, z którymi borykają się osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, opisane w sekcjach 3.1, 3.2 i 3.3 niniejszych wytycznych. Z tego powodu Komisja nie będzie interweniować przeciwko następującym kategoriom układów zbiorowych:

4.1.   Układy zbiorowe zawarte przez osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników z kontrahentem lub kontrahentami mającymi pewną siłę ekonomiczną

33)

Osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, które przeprowadzają transakcje z kontrahentem lub kontrahentami mającymi pewną siłę ekonomiczną, a tym samym siłę nabywczą, mogą mieć niewystarczającą siłę przetargową, aby wpłynąć na swoje warunki pracy. W takim przypadku układy zbiorowe mogą być uzasadnionym sposobem na skorygowanie nierównowagi siły przetargowej między obiema stronami.

34)

W związku z tym Komisja nie będzie interweniować przeciwko układom zbiorowym dotyczącym warunków pracy między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników a ich kontrahentem lub kontrahentami w przypadkach takiej nierównowagi siły przetargowej (28). Istnienie takiej nierównowagi domniemywa się w jednej z następującej sytuacji: a) przypadku gdy osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników negocjują lub zawierają układy zbiorowe z jednym kontrahentem lub większą liczbą kontrahentów, którzy reprezentują cały sektor lub całą branżę, b) w przypadku gdy osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników negocjują lub zawierają układy zbiorowe z kontrahentem, którego roczny łączny obrót lub roczna suma bilansowa przekracza 2 mln EUR lub którego liczba pracowników wynosi co najmniej 10 osób, lub z kilkoma kontrahentami, którzy łącznie przekraczają jeden z tych progów (29).

35)

Nierównowaga siły przetargowej może także występować w innych przypadkach, w zależności od indywidualnych okoliczności danej sprawy. Przykład 6 Sytuacja: Przedsiębiorstwa X, Y i Z świadczą usługi w zakresie konserwacji i naprawy pojazdów. Całkowity obrót przedsiębiorstwa X wynosi 700 000 EUR, przedsiębiorstwa Y – 1 mln EUR, a przedsiębiorstwa Z – 500 000 EUR. Technicy pracujący na własny rachunek i niezatrudniający pracowników, którzy pracują dla tych przedsiębiorstw jako niezależni usługodawcy, nie są zadowoleni ze swojego niskiego wynagrodzenia i złych warunków bezpieczeństwa i decydują się na wspólne negocjacje z przedsiębiorstwami X, Y i Z w celu poprawy swoich warunków pracy. Wspomniane trzy przedsiębiorstwa odmawiają negocjacji, twierdząc, że jakikolwiek układ zbiorowy z technikami pracującymi na własny rachunek i niezatrudniającymi pracowników naruszałby art. 101 TFUE. Analiza: Zarówno technicy pracujący na własny rachunek i niezatrudniający pracowników, jak i przedmiotowe trzy przedsiębiorstwa świadczące usługi motoryzacyjne są przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 101 TFUE. Domniemanie nierównowagi siły przetargowej nie miałoby zastosowania, gdyby przedsiębiorstwa X, Y lub Z miały prowadzić niezależne negocjacje, ponieważ żadne z nich nie osiągnęło progu obrotu w wysokości 2 mln EUR określonego w pkt 34 niniejszych wytycznych. Domniemanie ma jednak zastosowanie, jeżeli te trzy przedsiębiorstwa negocjują wspólnie, ponieważ ich łączny obrót przekracza próg wynoszący 2 mln EUR. W tym przypadku Komisja nie interweniowałaby przeciwko negocjacjom i układom zbiorowym dotyczącym warunków pracy między technikami pracującymi na własny rachunek i niezatrudniającymi pracowników a tymi trzema przedsiębiorstwami świadczącymi usługi motoryzacyjne.

4.2.   Układy zbiorowe zawarte przez osoby pracujące na własny rachunek zgodnie z przepisami krajowymi lub unijnymi

36)

W niektórych przypadkach ustawodawca krajowy, dążąc do osiągnięcia celów społecznych, podjął działania mające na celu rozwiązanie problemu nierównowagi siły przetargowej, z którym mierzą się niektóre kategorie osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników, albo (a) przyznając takim osobom prawo do rokowań zbiorowych, albo (b) wyłączając z zakresu krajowego prawa konkurencji układy zbiorowe zawarte przez osoby pracujące na własny rachunek w określonych zawodach. Gdy takie przepisy krajowe służą realizacji celów społecznych, Komisja nie będzie interweniować w odniesieniu do układów zbiorowych dotyczących warunków pracy i obejmujących kategorie osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników, do których mają zastosowanie takie przepisy krajowe. Przykład 7 Sytuacja: Z zakresu krajowego prawa konkurencji państwa członkowskiego A wyłączone są porozumienia zawarte przez niektóre osoby samozatrudnione w sektorze kultury. Analiza: Państwo członkowskie A ustanowiło sektorowe zwolnienie z krajowego prawa konkurencji ze względu na cele społeczne. Oznacza to, że układy zbiorowe zawarte między osobami fizycznymi objętymi zwolnieniem a przedsiębiorstwami, na rzecz których takie osoby świadczą usługi, nie są uznawane za antykonkurencyjne w świetle krajowego prawa konkurencji. W związku z tym Komisja nie będzie interweniować przeciwko układom zbiorowym zawartym przez osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników, które są objęte środkiem krajowym. Przykład 8 Sytuacja: W przepisach prawa pracy państwa członkowskiego B przyznano samozatrudnionym tłumaczom audiowizualnym prawo do rokowań zbiorowych z przedsiębiorstwami, na rzecz których świadczą oni usługi. Analiza: Ustawodawca krajowy państwa członkowskiego B konkretnie przyznał prawo do rokowań zbiorowych określonej kategorii osób samozatrudnionych, mianowicie samozatrudnionym tłumaczom audiowizualnym. Odnośne przepisy krajowe, które służą realizacji celu społecznego, mają na celu zniwelowanie nierównowagi siły przetargowej między tymi osobami samozatrudnionymi a przedsiębiorstwami, na rzecz których świadczą one usługi. Komisja nie będzie zatem interweniować przeciwko układom zbiorowym zawartym przez tłumaczy audiowizualnych pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników, które są objęte przepisami krajowymi.

37)

W tym samym duchu przepisy unijne mogą uznać prawo niektórych osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników do powoływania się na układy zbiorowe w celu zniwelowania nierównowagi siły przetargowej z ich kontrahentem lub kontrahentami.

38)

Tak jest w przypadku dyrektywy (EU) 2019/790 Parlamentu Europejskiego i Rady (znanej jako dyrektywa w sprawie prawa autorskiego) (30), w której ustanowiono zasadę, zgodnie z którą twórcy i wykonawcy (31) mają prawo do odpowiedniego i proporcjonalnego wynagrodzenia, w przypadku gdy udzielają licencji lub przenoszą swoje wyłączne prawa do eksploatacji ich utworów oraz innych przedmiotów chronionych prawem autorskim i prawami pokrewnymi (32). Twórcy i wykonawcy stoją zazwyczaj na słabszej pozycji wynikającej z umowy niż ich kontrahent lub kontrahenci (33), a dyrektywa (EU) 2019/790 przewiduje możliwość wzmocnienia ich pozycji negocjacyjnej w celu zapewnienia godziwego wynagrodzenia w ramach umów o eksploatację (34). W dyrektywie (EU) 2019/790 zapewniono państwom członkowskim elastyczność w zakresie wdrażania tej zasady za pomocą różnych mechanizmów (w tym rokowań zbiorowych), o ile są one zgodne z prawem Unii (35).

39)

Zgodnie z przepisami dyrektywy (EU) 2019/790, o których mowa w pkt 38 niniejszych wytycznych, i nie naruszając innych przepisów tej dyrektywy, Komisja nie będzie interweniować przeciwko układom zbiorowym zawartym przez twórców lub wykonawców pracujących na własny rachunek i niezatrudniających pracowników z ich kontrahentem lub kontrahentami w ramach środków krajowych przyjętych na podstawie tej dyrektywy.

40)

Pkt 39 niniejszych wytycznych nie ma zastosowania do negocjacji zbiorowych zakończonych w kontekście działań organizacji zbiorowego zarządzania lub niezależnych podmiotów zarządzających (36), ponieważ działania te pozostają objęte dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE (37), która ma zastosowanie bez uszczerbku dla stosowania unijnych reguł konkurencji (38). Przykład 9 Sytuacja: Przedsiębiorstwo Y jest wydawcą gazet i czasopism. Kilku dziennikarzy pracujących jako freelancerzy pisze artykuły, które ukazują się w publikacjach przedsiębiorstwa Y. Przedsiębiorstwo Y wypłaca dziennikarzom wynagrodzenie na podstawie artykułów publikowanych w każdej gazecie lub każdym czasopiśmie. Dziennikarze nie są zadowoleni z poziomu wynagrodzenia otrzymywanego od przedsiębiorstwa Y i negocjują i uzgadniają zbiorowo z przedsiębiorstwem Y podwyższenie o 20 % opłat licencyjnych (wynagrodzenia) płaconych przez przedsiębiorstwo Y. Analiza: Zgodnie z niniejszymi wytycznymi Komisja nie będzie interweniować przeciwko układowi zbiorowemu zawartemu między dziennikarzami pracującymi na własny rachunek i niezatrudniającymi pracowników (freelancer) a przedsiębiorstwem Y, ponieważ układ zawarto zgodnie z dyrektywą (EU) 2019/790.

---

(1)  Definicja ta pozostaje bez uszczerbku dla definicji „układu zbiorowego” stosowanej w państwach członkowskich w kontekście dialogu społecznego.

(2)  Termin „cyfrowa platforma pracy” zdefiniowano zgodnie z wnioskiem dotyczącym dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych, COM(2021) 762 final (wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie pracy za pośrednictwem platform internetowych). Komisja rozważy potrzebę aktualizacji definicji w niniejszych wytycznych, jeżeli definicja tego samego terminu w przyjętej wersji dyrektywy w sprawie pracy za pośrednictwem platform internetowych będzie się od niej istotnie różnić.

(3)  Tytuł VII rozdział 1 sekcja 1 TFUE oraz protokół nr 27 dołączony do TUE i TFUE.

(4)  Poprawa warunków pracy i właściwa ochrona socjalna stanowią również podstawowe zasady Europejskiego filaru praw socjalnych, zgodnie z którym „należy prowadzić konsultacje z partnerami społecznymi w sprawie opracowywania i wdrażania polityki gospodarczej i społecznej oraz polityki zatrudnienia zgodnie z praktykami krajowymi” oraz „należy ich zachęcać do negocjowania i zawierania układów zbiorowych w sprawach, które ich dotyczą”. Zob. Europejski filar praw socjalnych, pkt 8, https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/econom y-works-people/jobs-growth-and-investment/european-pillar-social-rights/european-pillar-social-rights-20-principles_pl.

(5)  Wyrok z dnia 21 września 1999 r., Albany International BV/Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie, C-67/96, EU:C:1999:430, pkt 59. Zob. również wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411, pkt 22; wyrok z dnia 11 grudnia 2007 r., International Transport Workers’ Federation i Finnish Seamen’s Union/Viking Line ABP i OÜ Viking Line Eesti, C-438/05, EU:C:2007:772, pkt 49; wyrok z dnia 9 lipca 2009 r., 3F/Komisja Wspólnot Europejskich, C-319/07, EU:C:2009:435, pkt 50.

(6)  Wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411, pkt 23; wyrok z dnia 21 września 1999 r., Albany International BV/Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie, C-67/96, EU:C:1999:430, pkt 60; wyrok z dnia 21 września 1999 r., Brentjens' Handelsonderneming BV/Stichting Bedrijfspensioenfonds voor de Handel in Bouwmaterialen, C-115/97, EU:C:1999:434, pkt 57; wyrok z dnia 21 września 1999 r., Maatschappij Drijvende Bokken BV/Stichting Pensioenfonds voor de Vervoer- en Havenbedrijven, C-219/97, EU:C:1999:437, pkt 47; wyrok z dnia 12 września 2000 r., Pavel Pavlov i in./Stichting Pensioenfonds Medische Specialisten, C-180/98, EU:C:2000:428, pkt 67; wyrok z dnia 21 września 2000 r., Hendrik van der Woude/Stichting Beatrixoord, C-222/98, EU:C:2000:475, pkt 22; wyrok z dnia 3 marca 2011 r., AG2R Prévoyance/Beaudout Père et Fils SARL, C-437/09, EU:C:2011:112, pkt 29.

(7)  Wyrok z dnia 23 kwietnia 1991 r., Klaus Höfner i Fritz Elser/Macrotron GmbH, C-41/90, EU:C:1991:161, pkt 21; wyrok z dnia 16 listopada 1995 r., Fédération Française des Sociétés d'Assurance, Société Paternelle-Vie, Union des Assurances de Paris-Vie i Caisse d'Assurance et de Prévoyance Mutuelle des Agriculteurs/Ministère de l'Agriculture et de la Pêche, C-244/94, EU:C:1995:392, pkt 14; wyrok z dnia 11 grudnia 1997 r., Job Centre coop. arl., C-55/96, EU:C:1997:603, pkt 21.

(8)  Wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411, pkt 27; wyrok z dnia 28 lutego 2013 r., Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas/Autoridade da Concorrência, C-1/12, EU:C:2013:127, pkt 36 i 37; wyrok z dnia 14 grudnia 2006 r., Confederación Española de Empresarios de Estaciones de Servicio/Compañía Española de Petróleos SA., C-217/05, EU:C:2006:784, pkt 45.

(9)  Wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411, pkt 30, 31 i 42.

(10)  Wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411, pkt 36 i 37.

(11)  Ponadto kryzys związany z COVID-19 sprawił, że wiele osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników znalazło się w jeszcze trudniejszej sytuacji, ponieważ ich utrata zarobków nie została złagodzona przez słabe lub nieistniejące krajowe systemy zabezpieczenia społecznego ani za pomocą specjalnych środków wsparcia. Zob. Parlament Europejski, sprawozdanie z dnia 13 października 2021 r. w sprawie sytuacji artystów i odbudowy życia kulturalnego w UE (2020/2261(INI)), Komisja Kultury i Edukacji https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-9-2021-0283_PL.html

(12)  Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału najważniejszą cechą charakteryzującą stosunek pracy jest okoliczność, że „dana osoba wykonuje przez pewien okres na rzecz innej osoby i pod jej kierownictwem świadczenia, za które w zamian otrzymuje wynagrodzenie”. Należy zauważyć, że klasyfikacja danej osoby jako „pracownika” lub „osoby samozatrudnionej” powinna być dokonywana przede wszystkim indywidualnie dla każdego przypadku zgodnie z prawem krajowym, z uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału. Zob. wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411, pkt 34; wyrok z dnia 21 lutego 2013 r., L. N./Styrelsen for Videregående Uddannelser og Uddannelsesstøtte, C-46/12, EU:C:2013:97, pkt 40; wyrok z dnia 10 września 2014 r., Iraklis Haralambidis/Calogero Casilli, C-270/13, EU:C:2014:2185, pkt 28; wyrok z dnia 16 lipca 2020 r., Governo della Repubblica italiana (Status włoskich sędziów pokoju), C-658/18, EU:C:2020:572.

(13)  Art. 206 do 210 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007, Dz.U. L 347 z 20.12.2013, s. 671; Art. 40 i 41 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1379/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury, zmieniającego rozporządzenia Rady (WE) nr 1184/2006 i (WE) nr 1224/2009 oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 104/2000, Dz.U. L 354 z 28.12.2013, s. 1.

(14)  Punkt 34 Komunikatu Komisji – Obwieszczenia – Wytyczne w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu (Dz.U. C 101 z 27.4.2004, s. 97).

(15)  Na przykład wytyczne obejmują koordynację pomiędzy kontrahentami w celu ustalenia zakresu wynagrodzenia, który mogą oni omówić z osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników w ramach negocjacji zbiorowych. Taka koordynacja jest objęta wytycznymi w zakresie, w jakim jest ona konieczna i proporcjonalna do negocjacji lub zawarcia układu zbiorowego (pkt 16) i nie nosi znamion porozumienia antykonkurencyjnego (pkt 17). O porozumieniu antykonkurencyjnym można mówić na przykład wówczas, gdy kontrahenci wykorzystują informacje wymieniane w ramach takiej koordynacji jako punkt odniesienia w celu jednostronnego ustalenia takiego samego wynagrodzenia dla osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników, które świadczą usługi na ich rzecz. Praktyka ta nie jest objęta zakresem niniejszych wytycznych, ponieważ wykracza poza to, co jest konieczne i proporcjonalne do prowadzenia negocjacji zbiorowych z osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników.

(16)  Art. 2 pkt 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 64).

(17)  Ograniczenie konkurencji mogłoby zostać stwierdzone również wówczas, gdyby w układzie zbiorowym uregulowano inne kwestie wykraczające poza warunki pracy, takie jak godziny pracy, w których odnośne trzy platformy miałyby świadczyć swoje usługi.

(18)  Wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411; wyrok z dnia 21 września 1999 r., Albany International BV/Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie, C-67/96, EU:C:1999:430.

(19)  Wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411, pkt 31 i 42.

(20)  Wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411, pkt 32.

(21)  Wyrok z dnia 4 grudnia 2014 r., FNV Kunsten Informatie en Media/Staat der Nederlanden, C-413/13, EU:C:2014:2411, pkt 33; wyrok z dnia 14 grudnia 2006 r., Confederación Española de Empresarios de Estaciones de Servicio/Compañía Española de Petróleos SA, C-217/05, EU:C:2006:784, pkt 43 i 44.

(22)  Kategorie osób pracujących na własny rachunek niezatrudniających pracowników określone w sekcjach 3 i 4 mogą się pokrywać. Niektóre osoby pracujące na własny rachunek niezatrudniające pracowników mogą zatem należeć do więcej niż jednej kategorii.

(23)  Na przykład zarówno Niemcy w sekcji 12a ustawy o układach zbiorowych w wersji opublikowanej w dniu 25 sierpnia 1969 r. (Federalny Dziennik Ustaw I, s. 1323), ostatnio zmienionej art. 8 ustawy z dnia 20 maja 2020 r. (Federalny Dziennik Ustaw I, s. 1055), jak i Hiszpania w art. 11 ustawy nr 20/2007 z dnia 11 lipca w sprawie statusu osoby pracującej na własny rachunek, Dziennik Ustaw nr 166 z dnia 12 lipca 2007 r., s. 29964–29978, odniosły się do kryterium zależności ekonomicznej.

(24)  Dotyczy to również sytuacji, gdy osoba pracująca na własny rachunek niezatrudniająca pracowników świadczy usługi na rzecz kontrahenta przez okres krótszy niż rok.

(25)  Zob. na przykład art. 14 układu zbiorowego pracy w sektorze teatru i tańca w Niderlandach zawartego między Kunstenbond (Związkiem Artystycznym) a Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten (Niderlandzkim Stowarzyszeniem Sztuk Scenicznych) na okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2023 r., dostępnego pod adresem https://napk.nl/wp-content/uploads/2022/03/Cao-TD-2022-2023-V1_ENG_v.2.pdf,;zob. także art. 2 układu zbiorowego dla dziennikarzy zawodowych, zawartego przez Gospodarska zbornica Slovenije (Słoweńską Izbę Gospodarczą), Svet RTV Slovenija (Radę Radiofonii i Telewizji Słowenii) i Združenje radijskih postaj Slovenije ter (Słoweńskie Stowarzyszenie Stacji Radiowych) i Sindikat novinarjev Slovenije (Związek Zawodowy Dziennikarzy Słoweńskich), dostępnego pod adresem: http://www.pisrs.si/Pis.web/pregledPredpisa?id=KOLP49.

(26)  Aby zapoznać się ze szczegółowym przeglądem orzecznictwa w dziewięciu państwach członkowskich UE, Szwajcarii i Zjednoczonym Królestwie, zob. Hießl, C., „Case Law on the Classification of Platform Workers: Cross-European Comparative Analysis and Tentative Conclusions”, Comparative Labour Law & Policy Journal, 2 maja 2021 r., https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3839603.

(27)  Zob. na przykład Hiszpania, dekret królewski z mocą ustawy 9/2021 z dnia 11 maja 2021 r. zmieniający przekształcony tekst regulaminu pracowników, zatwierdzony królewskim dekretem ustawodawczym nr 2/2015 z dnia 23 października 2015 r., w celu zagwarantowania praw pracowniczych osób zajmujących się dystrybucją w dziedzinie platform cyfrowych, Dziennik Ustaw nr 113 z dnia 12 maja 2021 r., s. 56733 do 56738, lub Grecja, ustawa 4808/2021 o ochronie pracy – ustanowienie niezależnego organu „Inspekcji Pracy” – ratyfikacja Konwencji nr 190 Międzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie eliminacji przemocy i molestowania w miejscu pracy – ratyfikacja Konwencji nr 187 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej struktur promujących bezpieczeństwo i higienę pracy – wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz innych przepisów Ministerstwa Pracy i Spraw Społecznych i innych pilnych ustaleń, Dziennik Ustaw Α’ 101/19-6-2021.

(28)  Niniejszych wytycznych nie należy interpretować jako ustanowienia (pozytywnego) priorytetu Komisji w zakresie egzekwowania przepisów w odniesieniu do negocjacji i porozumień zbiorowych między osobami pracującymi na własny rachunek niezatrudniającymi pracowników a ich kontrahentem lub kontrahentami w przypadkach, w których nie istnieje taka nierównowaga siły przetargowej.

(29)  Obliczone zgodnie z tytułem 1 załącznika do zalecenia Komisji z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie definicji mikroprzedsiębiorstw, małych i średnich przedsiębiorstw (Dz.U. L 124 z 20.5.2003, s. 36).

(30)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (Dz.U. L 130 z 17.5.2019, s. 92).

(31)  Wszyscy twórcy i wykonawcy są objęci zakresem stosowania art. 18 dyrektywy (EU) 2019/790, z wyjątkiem autorów programów komputerowych w rozumieniu art. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz.U. L 111 z 5.5.2009, s. 16). Art. 23 ust. 2 dyrektywy (UE) 2019/790.

(32)  Motyw 72 i art. 18 ust. 1 dyrektywy (UE) 2019/790. Zob. również motyw 73 tej dyrektywy, zgodnie z którym wynagrodzenie twórców i wykonawców powinno być „odpowiednie i proporcjonalne do faktycznej lub potencjalnej wartości majątkowej praw udzielonych w ramach licencji lub praw przeniesionych, biorąc pod uwagę wkład twórcy lub wykonawcy w całość utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną oraz wszystkie inne okoliczności sprawy, takie jak praktyki rynkowe lub faktyczna eksploatacja utworu”.

(33)  Motyw 72 dyrektywy (UE) 2019/790.

(34)  Rokowania zbiorowe mogą być również stosowane w przypadkach określonych w art. 19 ust. 5, art. 20 ust. 1 i art. 22 ust. 5 dyrektywy (UE) 2019/790.

(35)  Motyw 73 i art. 18 ust. 2 dyrektywy (UE) 2019/790. W szczególności motyw 73 stanowi, że „[p]aństwa członkowskie powinny mieć swobodę wdrażania zasady odpowiedniego i proporcjonalnego wynagrodzenia dzięki różnym istniejącym lub nowo wprowadzonym mechanizmom, które mogą obejmować zbiorowe negocjacje i inne mechanizmy, pod warunkiem że takie mechanizmy są zgodne z obowiązującym prawem Unii”.

(36)  „Organizacja zbiorowego zarządzania” oznacza każdą organizację upoważnioną z mocy prawa lub w drodze powierzenia, licencji lub innego uzgodnienia umownego do zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi w imieniu więcej niż jednego podmiotu uprawnionego, dla zbiorowej korzyści tych podmiotów uprawnionych, a zarządzanie tymi prawami stanowi jej jedyny lub główny przedmiot działalności, i która spełnia jedno lub oba następujące kryteria: (a) należy do jej członków lub jest przez nich kontrolowana; (b) jest organizacją nienastawioną na zysk.

„Niezależny podmiot zarządzający” oznacza każdą organizację upoważnioną z mocy prawa lub w drodze powierzenia, licencji lub innego uzgodnienia umownego do zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi w imieniu więcej niż jednego podmiotu uprawnionego, dla zbiorowej korzyści tych podmiotów uprawnionych, a zarządzanie tymi prawami stanowi jej jedyny lub główny przedmiot działalności, i która: (a) nie należy do podmiotów uprawnionych ani nie podlega ich kontroli bezpośrednio lub pośrednio, w całości lub części; oraz (b) jest organizacją nienastawioną na zysk; art. 3 lit. a) i b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE (zob. poniżej przypis 37).

(37)  Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych do korzystania online na rynku wewnętrznym (Dz.U. L 84 z 20.3.2014, s. 72).

(38)  Motyw 56 dyrektywy 2014/26/UE.